श्री स्वामी चरित्र सारामृत-अध्याय १२

स्वामी समर्थ , श्री स्वामी समर्थ, ब्रह्मांडनायक

श्री गणेशाय नमः ॥ करावया जगदुद्धार । हरावया भूभार । वारंवार परमेश्वर । नाना अवतार धरीतसे ॥१॥
भक्तजन तारणार्थ । अक्कलकोटी श्रीदत्त । यतिरुपे प्रगट होत । तेची समर्थ श्रीस्वामी ॥२॥
गताध्यायाचे अंती । बाळाप्पा आले अक्कलकोटी । पुण्यनगर पाहोनी दृष्टी । आनंद पोटी नच मावे ॥३॥
त्या दिवशी श्री समर्थ । होते खासबागेत । यात्रा आली बहुत । गर्दी झाली श्रीजवळी ॥४॥
बाळाप्पाचे मानसी । तेव्हा चिंता पडली ऐशी । ऐशा गर्दीत आपणासी । दर्शन कैसे होईल ॥५॥
परी दर्शन घेतल्याविण । आज करु नये भोजन । बाळाप्पाचे तनमन । स्वामीचरणी लागले ॥६॥
दर्शनेच्छा उत्कट चित्ती । खडीसाखर घेवोनी हाती । गर्दीमाजी प्रवेश करिती । स्वामी सान्निध पातले ॥७॥
आजानुबाह सुहास्यवदन । श्रीस्वामीमूर्ती पाहोन । बाळाप्पाने धावोन । दृढ चरण धरियेले ॥८॥
कंठ सदगदित जाहला । चरणी भाळ ठेविला । क्षणैक मीपण विसरला । परम तोषला मानसी ॥९॥
गंगा मीनली सागरी । जैसे तरंग जलाभीतरी । तैसे बाळाप्पा ते अवसरी । स्वामीचरणी दृढ झाले ॥१०॥
मधुस्तव भ्रमर जैसा । कमलपुष्प न सोडी सहसा । स्वामीचरणी बाळाप्पा तैसा । दृढ जडला स्वभावे ॥११॥
येवोनिया भानावरती । श्रीचरणांची सोडिली मिठी । ब्रह्मानंद न मावे पोटी । स्तोत्र ओठी गातसे ॥१२॥
श्री स्वामी समर्थ त्या वेळी । पडले होते भूतळी । उठोनिया काय केली । लीला एक विचित्र ॥१३॥
सर्व वृक्षांसी आलिंगन । दिले त्यांनी प्रेमेकरोन । बाळाप्पावरचे प्रेम । ऐशा कृतीने दाविले ॥१४॥
धन्यता मानोनी मनी । बाळाप्पा निघाले तेथोनी । परी तयांचे श्रीचरणी । चित्त गुंतले अखंड ॥१५॥
त्यासवे एक जहागिरदार । ते होते बिर्‍हाडावर । स्वयंपाक करोनी तयार । म्हणती जाऊ दर्शना ॥१६॥
बाळाप्पा दर्शन करोन । आले बिर्‍हाडी परतोन । जहागिरदारे नैवेद्य काढोन । बाळाप्पा हाती दीधला ॥१७॥
म्हणती जाउनी स्वामींसी । अर्पण करा नैवेद्यासी । अवश्य म्हणोनि तयांसी । बाळाप्पा तेव्हा चालले ॥१८॥
म्हणती नैवेद्य दाखवून । मग करु प्रसाद भक्षण । मार्गी तयांसी वर्तमान । विदीत एक जाहले ॥१९॥
या समयी श्री समर्थ । असती नृप मंदिरात । राजाज्ञे वाचूनी तेथ । प्रवेश कोणाचा न होय ॥२०॥
ऐसे ऐकूनी वर्तमान । बाळाप्पा मनी झाले खिन्न । म्हणती आज नैवेद्यार्पण । आपुल्या हस्ते नोहेची ॥२१॥
मार्गावरुनी परतले । सत्वर बिर्‍हाडावरी आले । तेथे नैवेद्यार्पण केले । मग सारिले भोजन ॥२२॥
नित्य प्रातः काळी उठोन । षटकर्माते आचरोन । घेवोनी स्वामी दर्शन । जपालागी बैसावे ॥२३॥
श्री शंकर उपास्य दैवत । त्याचे करावे पूजन नित्य । माध्यान्ही येता आदित्य । जपानुष्ठान आटपावे ॥२४॥
करी झोळी घेवोनी । श्री स्वामीजवळी येवोनी । मस्तक ठेवोनी चरणी । जावे भिक्षेकारणे ॥२५॥
मागोनिया माधुकरी । मग यावे बिर्‍हाडावरी । जी मिळेल भाजीभाकरी । त्याने पोट भरावे ॥२६॥
घ्यावे स्वामी दर्शन । मग करावे अनुष्ठान । ऐशा प्रकारे करोन । अक्कलकोटी राहिले ॥२७॥
चोळाप्पा आदीकरोन । सेवेकरी बहुतजण । त्यांत सुंदराबाई म्हणून । मुख्य होती त्या वेळी ॥२८॥
आपण व्हावे सेवेकरी । इच्छा बाळाप्पाचे अंतरी । सुंदराबाईचिये करी । आधिपत्य सर्व असे ॥२९॥
एके दिवशी तयासी । बाई आज्ञा करी ऐशी । आपणही श्रीसेवेसी । करीत जावे आनंदे ॥३०॥
बाळाप्पा मनीं आनंदला । म्हणे सुदिन आज उगवला । सदगुरुसेवेचा लाभ झाला । जाहले सार्थक जन्मांचे ॥३१॥
बहुत जण सेवेकरी । बाई मुख्य त्यांमाझारी । सर्व अधिकार तिच्या करी । व्यवस्थेचा होता पै ॥३२॥
मी प्रिय बहू स्वामींसी । ऐसा अभिमान तियेसी । गर्वभरे इतरांसी । तुच्छ मानू लागली ॥३३॥
या कारणे आपसात । भांडणे होती सदोदित । स्वामीसेवेची तेथ । अव्यवस्था होतसे ॥३४॥
हे बाळप्पांनी पाहोन । नाना युक्ती योजून । मोडुनी टाकिले भांडण । एकचित्त सर्व केले ॥३५॥
कोठेही असता समर्थ । पूजादिक व्हावया यथार्थ । तत्संबंधी सर्व साहित्य । बाळाप्पा सिद्ध ठेविती ॥३६॥
समर्थांच्या येता चित्ती । अरण्यांतही वस्ती करिती । परी तेथेही पूजा आरती । नियमे करिती बाळाप्पा ॥३७॥
बाळाप्पांची प्रेमळ भक्ती । पाहुनी संतोष स्वामीप्रती । दृढ भाव धरुनी चित्ती । सेवा करिती आनंदे ॥३८॥
ऐसे लोटता काही दिवस बाळाप्पाचिया शरीरास । व्याधी जडली रात्रंदिवस । चैन नसे क्षणभरी ॥३९॥
बेबीमधूनिया रक्त । वहातसे दिवसरात्र । तया दुःखे विव्हळ होत । म्हणती कैसे करावे ॥४०॥
भोग भोगिला काही दिन । कागदाची पुडी बेंबीतून । पडली ती पहाता उकलोन । विष त्यात निघाले ॥४१॥
पूर्वी कोण्या कृतघ्ने । बाळाप्पासी यावे मरण । विष दिधले कानोल्यातून । पडले आज बाहेर ॥४२॥
स्वामीकृपेने आजवरी । गुप्त राहिले होते उदरी । सदगुरुसेवा त्यांचे करी । व्हावी लिखित विधीचे ॥४३॥
आजवरी बहुतापरी । बाळाप्पा करी चाकरी । तयाचे अंतर परी । स्वामीमय न जाहले ॥४४॥
प्रत्येक सोमवारी तयांनी । महादेवाची पूजा करोनी । मग यावे परतोनी । स्वामीसेवेकारणे ॥४५॥
हे पाहोनी एके दिवशी । बाई विनवी समर्थांसी । आपण सांगुनि बाळाप्पासी । शंकरपूजनी वर्जावे ॥४६॥
तैशी आझा तयाप्रती । एके दिनी समर्थ करिती । परी बाळाप्पाचे चित्ती । विश्वास काही पटेना ॥४७॥
बाईच्या आग्रहावरुन । समर्थ दिली आज्ञा जाण । हे नसेल सत्य पूर्ण । विनोद केला निश्चये ॥४८॥
पूजा करणे उचित । न करावी हेचि सत्य । यापरी चिठ्ठ्या लिहित । प्रश्न पाहत बाळप्पा ॥४९॥
एक चिठ्ठी तयातून । उचलुनी पाहता वाचून । न करावेची पूजन । तयामाजी लिहिलेसे ॥५०॥
तेव्हा सर्व भ्रांती फिटली । स्वामी आज्ञा सत्य मानिली । ही भानगड पाहिली । श्रीपाद भटजीने ॥५१॥
समर्थांचा पूर्ण भक्त । चोळाप्पा नामे विख्यात । तयाचा हा जामात । श्रीपादभट्ट जाणिजे ॥५२॥
स्वामींपुढे भक्तजन । ठेविती द्रव्यादिक आणोन । ते सुंदराबाई उचलोन । नेत असे सत्वर ॥५३॥
त्यामुळे चोळाप्पाप्रती । अल्प होई द्रव्यप्राप्ती । बाळाप्पामुळे म्हणती । नुकसान होते आपुले ॥५४॥
तेव्हा जमात श्वशुर । उभयता करिती विचार । बाळाप्पाते आता दूर । केले पाहिजे युक्तीने ॥५५॥
श्रीपादभट्ट एके दिवशी । काय बोलती बाळाप्पासी । दासपुत्र सोडुनी देशी । आपण येथे राहिला ॥५६॥
आपण आल्यापासोन । आमुचे होते नुकसान । ऐसे बोल ऐकोन । बाळाप्पा मनी खिन्न झाला ॥५७॥
बाळाप्पा बोले वचन । तुमचे अन्न खावोन । करितो तुमचे नुकसान । व्यर्थ माझा जन्म हा ॥५८॥
स्वामीनी मज आज्ञा द्यावी । मी जातो आपुल्या गावी । परी तुम्ही युक्ती योजावी । आज्ञा होईल ऐशीच ॥५९॥
श्रीपादभट्टे एके दिवशी । विचारले समर्थांसी । कुलदेवतेच्या दर्शनासी । जावया इच्छी बाळाप्पा ॥६०॥
ऐसे ऐकुनिया समर्थ । हास्यमुखे काय बोलत । कुलदेवतेचे दर्शन नित्य । बाळाप्पा येथे करीतसे ॥६१॥
तेव्हा निरुत्तर जाहला । ऐसा उपाय खुंटला । मग तयाने पाहिला । कारभार चिठ्ठ्यांचा ॥६२॥
तयाने पुसिले वर्तमान । बाळाप्पा सांगे संपूर्ण । श्रीपादभट्टे ऐकोन । कापट्य मनी आणिले ॥६३॥
म्हणे जावया आपणासी । समर्थ न देती आज्ञेसी । तरी टाकून चिठ्ठ्यांसी । आज्ञा घ्यावी आपण ॥६४॥
तयांचे कपट न जाणोनी । अवश्य म्हणे त्याच दिनी । दोन चिठ्ठ्या लिहोनी । उभयतांनी टाकिल्या ॥६५॥
चिठ्ठी आपुल्या करी । भटजी उचली सत्वरी । येथे राहुनी चाकरी । करी ऐसे लिहिलेसे ॥६६॥
भटजी मनी खिन्न झाला । सर्व उपाय खुंटला । महाराज आता बाळाप्पाला । न सोडितील निश्चये ॥६७॥
स्वामी चरणी दृढ भक्ती । बाळाप्पाची जडली होती । कैसा दूर तयाप्रती । करितील यति दयाळ ॥६८॥
जो केवळ दयाघन । भक्तकाजकल्पद्रुम । विष्णू शंकर दोघेजण । तयांसी शरण सदैव ॥६९॥
इति श्री स्वामीचरित्र । नाना प्राकृत कथा संमत । सदा प्रेमळ परिसोत । द्वादशोऽध्याय गोड हा ॥७०॥
श्रीराजाधिराज योगीराज श्रीस्वामीसमर्थमहाराजार्पणमस्तु ॥